Мова (двомовність) і (подвійна) ідентичність у середовищі алфельдських словаків Угорщини
DOI:
https://doi.org/10.58423/2786-6726/2022-1-119-143Ключові слова:
мова, ідентичність, словацько-угорська двомовність, подвійна ідентичність, бікультурність, альфельдські словаки в УгорщиніАнотація
Публікація є спробою інтердисциплінарного дослідження; вона має частково теоретичний, частково аналітичний і синтетичний характер. Спираючись на теоретико-методологічні правила та зв’язки, а також на результати соціолінгвістичних досліджень у сфері двомовної комунікації, ми подаємо детальну характеристику словацько-угорської двомовності та ідентичності на етнічно змішаних територіях Угорщини (рівнина Альфельд). У теоретичній частині дано короткий огляд досліджень і публікацій, присвячених словацько-угорській двомовності в Угорщині; розкрито поняття двомовності, окреслено окремі питання етнічної та культурної ідентичності. Наше соціолінгвістичне дослідження проводиться з 2018 року. Вибірку дослідження становлять респонденти різного віку, рівня освіти та соціального статусу з областей Чонград-Чонад та Бейкеш, матеріалами дослідження стали аудіозаписи та заповнені анкети. В аналітичній частині публікації, поряд із застосуванням описового та порівняльного методів, зроблено спробу аналізу в інтердисциплінарному контексті, із врахуванням взаємовідносин між мовою та ідентичністю (акцентовано на проблемі вибору мови/мов і їх рівня, на тому, якою мовою мовці послуговуються частіше і більш охоче і з ким; якою мовою їм легше висловлюватися; яку мову респонденти вважають рідною і що вони розуміють під рідною мовою; яким бачать зв'язок між мовою та ідентичністю; коли, чому і з ким під час комунікації переходять з однієї мови на іншу тощо). Аналіз матеріалів дослідження дає підстави стверджувати, що для двомовності алфельдських словаків Угорщини характерною є колективна двомовність. Це підтверджується і в тому випадку, коли йдеться більше про сукцесивну та засвоєну в школі, а не природну (засвоєну вдома від батьків) двомовність. Попри те, що переважає пасивна, рецептивна двомовність, можна відзначити, що словацько-угорська двомовність залишається все ще живим явищем. Домінантну роль – на противагу двомовності – відіграє словацько-угорська подвійна ідентичність, а також бікультурність.
Посилання
Bartha, Csilla 2008. Od mýtov o monolingvizme k výmene jazyka – niektoré zistenia výskumu z prostredia menšín v Maďarsku [From Myths of Monolingualism to Language Exchange - Selected Research Findings about Minorities in Hungary]. In: Uhrinová, Alžbeta – Tóth, Alexander Ján szerk. Slovenčina v menšinovom prostredí II [Slovak Language in Minority Environment II]. Békéscsaba: Výskumný ústav Slovákov v Maďarsku. 38–70. o. (In Slovak).
Bartha Csilla – Borbély Anna – Erb Mária – Uhrin Erszébet 2013. A generációs nyelvátadás mint nyelvmegőrzési univerzálé: egy 21. századi összehasonlító szociolingvisztikai vizsgálat eredményeiből [Generational language transfer as a language preservation universal: from the results of a 21st century comparative sociolinguistic study]. In: Fedinec Csilla – Ilyés Zoltán – Simon Attila – Vizi Balázs szerk. A közép-európaiság dicsérete és kritikája [The praise and criticism of Central Europeanness]. Pozsony: Kalligram. 557–576. o. (In Hungarian).
Császári Éva 2012. Bükkszentkereszt – egy magyarországi szlovák község – lakosainak kétnyelvűsége és a benne rögzült világ nyelvi képe [The bilingualism of the inhabitants of Bükkszentkereszt – a Slovak village in Hungary – and the linguistic image of the world fixed in it]. Budapest: Nyelvtudományi Doktori Iskola (dissertation – in Hungarian)
Divičanová, Anna 1999. Jazyk, kultúra, spoločenstvo [Language, Culture, Society]. Békéscsaba–Budapest: Výskumný ústav Slovákov v Maďarsku (In Slovak).
Fügedi, Erik – Gregor, Ferenc – Király, Péter 1993. Atlas slovenských nárečí v Maďarsku [Maps of Slovak Dialects in Hungary]. Budapest: Slovenský výskumný ústav Zväzu Slovákov v Maďarsku (In Slovak and German).
Grosjean, François 2004. Individuálny bilingvizmus [Individual Bilingualism]. In: Štefánik, Jozef szerk. Antológia bilingvizmu [Anthology of Bilingualism]. Bratislava: Academic Electronic Press. 39–50. o. (In Slovak).
György, Ladislav 2017. Slovenčina a slovensko-maďarská dvojjazyčnosť [Slovak Language and Slovak-Hungarian Bilingualism]. Banská Bystrica: Vydavateľstvo UMB – Belianum (In Slovak).
Homišinová, Mária 2003. Slovenská inteligencia v Maďarsku v zrkadle sociologického výskumu (Vybrané výsledky skúmania stavu etnickej identity) [Slovak Intelligentsia in Hungary from the Perspective of Sociological Research (Selected Results of the Research on the State of Ethnic Identity)]. Békéscsaba: Výskumný ústav Slovákov v Maďarsku (In Slovak).
Homišinová, Mária 2009. Slováci v Maďarsku a Maďari na Slovensku. Empirická analýza konštrukcie etnickej identity [Slovaks living in Hungary and Hungarians living in Slovakia. Empirical Analysis on the Construction of National Identity]. Človek a spoločnosť [Individual and Society] 12/1: 1–22. o. (In Slovak).
Homišinová, Mária 2011. Teoretické východiská a stav skúmania jazykovo-komunikačného správania etnických menšín [Theoretical Background and State of the Art in the Study of the Linguistic-Communicative Behaviour of Ethnic Minorities]. In: Homišinová, Mária – Slančová, Daniela – Výrost, Jozef – Ondrejovič, Slavomír szerk. Výskum hovorenej slovenčiny slovenskej mládeže v Maďarsku a na Slovensku [Research on Spoken Slovak Language among Slovak Youth in Hungary and Slovakia]. Košice: Spoločenskovedný ústav. 5–26. o. (In Slovak).
Homišinová, Mária – Slančová, Daniela – Výrost, Jozef – Ondrejovič, Slavomír szerk. 2011. Výskum hovorenej slovenčiny slovenskej mládeže v Maďarsku a na Slovensku [Research on Spoken Slovak Language among Slovak Youth in Hungary and Slovakia]. Košice: Spoločenskovedný ústav SAV (In Slovak).
Homišinová, Mária – Uhrinová, Alžbeta – Ondrejovič, Slavomír 2013. Poslanci slovenských národnostných samospráv v Maďarsku v reflexii sociolingvistického výskumu (Výsledky dvoch volebných období 2002 – 2010) [Representatives of the Slovak National Self-Governments in Hungary in the Context of Sociolinguistic Research (Results of Two Election Periods 2002 - 2010)]. Békéscsaba: Výskumný ústav Celoštátnej slovenskej samosprávy v Maďarsku (In Slovak).
Huťková, Anita 2016. Jazyk ako prostriedok na vyjadrenie a formovanie identity [Language as a Tool of Communication and Identity]. In: Huťková, Anita – Šuša, Ivan szerk. Jazyky krajín V4 v súčasnej Európe: jazyk ako prostriedok na vyjadrenie a formovanie identity [Languages in V4 Countries of Contemporary Europe: Language as a Means of Expression and Identity Formation]. Banská Bystrica: Vydavateľstvo Univerzity Mateja Bela – Belianum. 86–95. o. (In Slovak).
Kováčová, Anna –Uhrinová, Alžbeta szer. 2013. Slovenský jazyk a kultúra v menšinovom prostredí [Slovak Language and Culture in Minority Environment]. Békéscsaba: Výskumný ústav Celoštátnej slovenskej samosprávy v Maďarsku (In Slovak).
Lanstyák, István 1996. K niektorým otázkam slovensko-maďarského bilingvizmu [On Some Issues of Slovak-Hungarian Bilingualism]. In: Ondrejovič, Slavomír szerk. Sociolingvistika a areálová lingvistika. Sociolinguistica Slovaca 2 [Sociolinguistics and Areal Linguistics. Sociolinguistica Slovaca 2]. Bratislava: VEDA, vydavateľstvo Slovenskej akadémie vied. 147–157. o. (In Slovak).
Navracsics, Judit 2015. A kétnyelvűség fogalma, vizsgálati szempontok [The Concept of Bilingualism, Considerations for Assessment]. In: Kozmács, István szerk. Kétnyelvűségi szöveggyűjtemény [Text Collection on Bilingualism]. Nitra: Fakulta stredoeurópskych štúdií UKF. s. 11–20. o. (In Hungarian).
Ondrejovič, Slavomír 2008. Jazyk, veda o jazyku, societa [Language, Science of Language, Society]. Bratislava: VEDA, vydavateľstvo Slovenskej akadémie vied (In Slovak).
Ondrus, Pavel 1956. Stredoslovenské nárečia v Maďarskej ľudovej republike [Central Slovak Dialects in Hungarian People̕s Republic]. Bratislava: SAV (In Slovak).
Pallay, Jozef 2005. K terminológii bilingvizmu: dvojjazykovosť v slovenskej jazykovede. [Terminology of Bilingualism: Bilingualism in Slovak Linguistics]. In: Štefánik, Jozef szerk. Individuálny a spoločenský bilingvizmus [Individual and Collective Bilingualism]. Bratislava: Vydavateľstvo Univerzity Komenského. 73–76. o. (In Slovak).
Štefánik, Jozef 2000a. Bilingvizmus na pozadí dvoch morfologicky odlišných typov jazykov (Intenčný bilingvizmus u detí) [Bilingualism in the Context of Two Morphologically Distinct Language Types (Intentional Bilingualism among Children)]. Bratislava: Univerzita Komenského v Bratislave (In Slovak).
Štefánik, Jozef 2000b. Jeden človek, dva jazyky [One Person, Two Languages]. Bratislava: Academic Electronic Press (In Slovak).
Štefánik, Jozef 2004. Antológia bilingvizmu [Anthology of Bilingualism]. Bratislava: Academic Electronic Press (In Slovak).
Štolc, Jozef 1949. Nárečie troch slovenských ostrovov v Maďarsku [Dialect of Three Slovak Islands in Hungary]. Bratislava: Slovenská akadémia vied a umení (In Slovak).
Szabóné Marlok Júlia 2012. A pilisi szlovák falvak nyelvi sajátosságai [Linguistic peculiarities of the Slovak villages of Pilis]. Budapest: Nyelvtudományi Doktori Iskola (dissertation – in Hungarian)
Szabó Orsolya 2012. Kétnyelvűség és kettős identitás a Budapesten élő szlovákok körében [Bilingualism and dual identity among Slovaks living in Budapest]. Budapest: Nyelvtudományi Doktori Iskola (dissertation – in Hungarian)
Tóth, Alexander Ján 2008. Teoretické a metodické východiská výskumu slovenského jazyka v Maďarsku [Theoretical and Methodological Bases of Research of Slovak Language in Hungary]. In: Uhrinová, Alžbeta – Žiláková, Mária szerk. Slovenský jazyk v Maďarsku [Slovak Language in Hungary]. Bibliografia a štúdie. Békéscsaba: Výskumný ústav Slovákov v Maďarsku. 17–30. o. (In Slovak).
Tušková, Tünde 2016. Slovenský jazyk v univerzitnom bilingválnom prostredí [Slovak Language in Academic Bilingual Environment]. Békéscsaba–Szeged: Výskumný ústav Slovákov v Maďarsku – Katedra slovenského jazyka a literatúry Segedínskej univerzity (In Slovak).
Uhrinová, Alžbeta 2004. Používanie materinského jazyka v kruhu slovenskej inteligencie v Békešskej Čabe [Mother Tongue Usage among the Slovak Intelligentsia in Békéscsaba]. Békéscsaba: Výskumný ústav Slovákov v Maďarsku (In Slovak).
Uhrinová, Alžbeta 2011. Súčasná slovenská jazyková situácia v Maďarsku [The Current Situation of the Slovak Language in Hungary]. Nadlak: Vydavateľstvo Ivan Krasko (In Slovak).
Uhrinová, Alžbeta 2017. Slovenské písomníctvo v Maďarsku po roku 1989: Bibliografia slovenských a dvojjazyčných publikácií [Slovak Writing in Hungary after 1989: Bibliography of Slovak and Bilingual Publications]. Békéscsaba: Výskumný ústav Slovákov v Maďarsku (In Slovak).
Uhrinová, Alžbeta – Tóth, Alexander Ján szerk. 2008. Slovenčina v menšinovom prostredí II [Slovak Language in Minority Environment II]. Békéscsaba: Výskumný ústav Slovákov v Maďarsku (In Slovak).
Uhrinová, Alžbeta – Žiláková, Mária szerk. 2004. Slovenčina v menšinovom prostredí [Slovak Language in Minority Environment]. Békéscsaba: Výskumný ústav Slovákov v Maďarsku (In Slovak).
Uhrinová, Alžbeta – Žiláková, Mária szerk. 2005. Používanie slovenského jazyka v Békešskej župe [Use of Slovak Language in Békés County]. Békéscsaba: Výskumný ústav Slovákov v Maďarsku (In Slovak).
Uhrinová, Alžbeta – Žiláková, Mária szerk. 2008. Slovenský jazyk v Maďarsku I-II. [Slovak Language in Hungary]. Békéscsaba: Výskumný ústav Slovákov v Maďarsku (In Slovak).
Žiláková, Mária 2004. Dynamika jazyka Slovákov v Maďarsku [Dynamics of Slovak Language in Hungary]. Budapest: ELTE BTK (In Slovak).
URL1: Központi Statisztikai Hivatal [Hungarian Central Statistic Office]. http://www.ksh.hu/docs/hun/xftp/idoszaki/nepsz2011/nepsz_03_04_2011.pdf (Accessed: 31 January 2021).
URL2: Központi Statisztikai Hivatal [Hungarian Central Statistic Office]. http://www.ksh.hu/docs/hun/xftp/idoszaki/nepsz2011/nepsz_03_06_2011.pdf (Accessed: 31 January 2021).
